YAPAY ET NEDİR ? NASIL ÜRETİLİR ?
Dünya nüfusunun hızla artmasıyla birlikte gıda ihtiyacı artarak çevresel sorunları da beraberinde getirmiştir. Sürdürülebilir kalkınma hedefleri doğrultusunda alternatif protein kaynaklarının önemi artmıştır. Yapay et olarak adlandırılan terimlere kültürlenmiş et, yapay et, temiz et ve in vitro et örnek verilebilir. Önümüzdeki yıllarda daha çok adını duyacağımız bu terimlerin, geleneksel et üretiminde oluşan sera gazı artışı ve tarım arazilerin aşırı kullanımı gibi olumsuz etkileri azaltacağı tahmin edilmektedir. Ayrıca kontrollü ortamlarda oluşan yapay et; hastalık riskini azaltacağı, daha sağlıklı ve güvenli et üretimini artıracağı gibi olumlu yönleri içerir. Yapay ete olumsuz tarafından baktığımızda ise Yüksek üretim maliyetinin bulunması, tüketicilerin önyargılı davranması, doğal ürün olarak görülmeme olasılığı ve etik kaygıların oluşması gibi sorunlarla karşı karşıya kalınabilir.
Yapay Et Üretimi
Yapay et, gıda amaçlı yetiştirilen-üretilen bazı hayvanlardan alınan kök hücrelerin veya embriyoların gerekli koşulları sağlayan olgularının bir biyoreaktör içerisine geliştirilmelerinin, farklılaştırmalarının ve çoğalmalarının sağlanmasıdır. Farklılaştırma ile ilk olarak yenilebilir kas hücrelerine dönüştürülür. Daha sonrasında ise daha büyük kas dokularına dönüştürülerek ürünün oluşumu sağlanır. Yapay et üretim yöntemleri hücre kültürü, Doku kültürü, 3D Tasarım, nanoteknoloji ve biyofotoniktir.
Yapay et üretiminde kas biyopsisi ile stem (kök) hücre çıkarılır ve besiyere aktarılır. Besiyerde hücrenin kültürleşmesi ve hücre çoğalması sağlanır. Hücrenin farklılaşma süresi Kök hücre, miyblast, miyotüpler ve miyofibril oluşum aşmalarını (Şekil 2) izler. Miyofibriller kullanılarak et istenilen şekilde oluşturulur.
Yapay et üretiminin tarihsel gelişimi
Şekil 3‘de 1912 ‘den günümüze kadar yapay etin gelişim süreci gösterilmiştir.
2013 yılında yapılan yapay et konusunda önemli adım atılmıştır. Dünyanın ilk in vitro et bazlı burgeri, Hollanda Maastricht Üniversitesi laboratuvarında üretilmiştir. Bu çalışma 325 bin dolara mal olmuştur. Dana etinden kök hücre alınıp geliştirilmesi üç ay boyunca devam etmiş ve ortaya çıkan kültürlenmiş etin tavuk etine benzerliği rapor edilmiştir. Beyaz renkte olan kültürlenmiş eti geleneksel et görüntüsüne oluşabilmesi için kırmızı pancar suyu ve safran eklenmiştir. 10–20 yıl içerisinde bu ürünleri raflarda görebiliriz.
2019 yılında, İsrail firması olan Aleph laboratuvarı ilk yapay biftek geliştiren firma olmuştur. İlk basında yapay et satışını onaylan ülke Singapur Gıda Ajansı (SFA) olmuştur. Bu satış onayı ile hayvanların öldürülmeden etin üretebileceği bir geleceği gördüklerini ifade emişlerdir. Ülkemizde ise yapay et üretimi daha başlangıç noktasındadır.
Yapay et üretiminin dezavantajları
Yapay et üretiminin maliyeti yüksektir. Bir sosis üretiminin yapılmasını sağlanması için 3000 tane ayrı petri kabında doku geliştirilmesi yapılmalıdır. Bu sebep ile Geniş kitlelere yapay etin ulaşabilmesi için üretim maliyetinin azalması gerekmektedir. En önemli dezavantajı ise bu üretim yönteminin daha yeni oluşmasıdır. Bu nedenle oluşabilecek herhangi bir risk bilinmezlik noktasındadır. Buna ek olarak oluşacak ürünün karakteristik özelliklerinin tüketici tarafından nasıl yorumlanacağı tahmin edilmesi zor durumlardandır.
Yapay et üretimin avantajları
Geleneksel et üretimi çevreye verdiği zararla çok fazla eleştirilmektedir. Eleştirilen ana konular; sera gazı salınımı, harcanan su ve elektrik enerjisi, tarıma elverişli arazilerin kullanımı, çevresel atığa yol açması, zoonotik hastalıklara sebep vermesi, dünyada tüketilen antibiyotik miktarından sorumlu olma ve antibiyotiklere karşı mikroorganizmaların yayılmasındaki rolleri içerir.
Yapay et üretiminin günümüzdeki üretim sektörüne göre sera gaz salınımını %78–96 oranında azaltacağı, %7–45 daha az enerji tüketimi ve %82–96 daha az su kullanılacağı görüşleri vardır. Bu tahmin dile oranlarla toprak ve su kullanımı ile karbon ayak izinde düşüş oluşacaktır. Daha çevreci ve hayvan refahı artacaktır.
Kaynakça
1. YETİM, H., & TEKİNER, İ. H. Alternatif Protein Kaynaklarından Yapay Et Üretimi Kavramına Eleştirel Bir Bakış. Helal ve Etik Araştırmalar Dergisi, 2(2), 85–100.
2. Sürek, E., & Pınar, U. Z. U. N. (2020). Geleceğin Alternatif Protein Kaynağı: Yapay Et. Akademik Gıda, 18(2), 209–216.
